بررسی و نقد صنعت ایهام و تطوّر تاریخی آن در آثار بلاغی فارسی و عربی

ایهام در بلاغت فارسی و عربی جایگاهی ویژه دارد و دارای ارزش زیبایی شناسی قابل توجّهی است. بیشتر کتاب های بلاغی فارسی و عربی ایهام را آوردن کلمه ای در کلام می دانند که دارای دو معنا باشد.یکی معنای نزدیک به ذهن و دیگری معنای دور از ذهن که خواننده در نگاه اوّل می پندارد معنای نزدیک مورد نظر است اما با کمی تأمّل به سوی معنای دور که مقصود شاعر و یا نویسنده بوده است، رهنمون می شود. در بیشتر کتاب های بلاغی ایهام در حوزه بدیع معنوی قرار می گیرد.ما در این پژوهش نشان داده ایم که ایهام با توجّه به کارکرد ایجازی آن می تواند در علم معانی نیز قابل طرح باشد. در آثار بلاغی تا کنون اشاره ای به این موضوع نشده است. بلاغت فارسی و عربی انواعی را برای ایهام بر-شمرده اند که این انواع در بلاغت فارسی از تنوّع و گستردگی فراوانی نسبت به بلاغت عربی برخوردار است. این تحقیق پس از بررسی صنعت بدیعی ایهام در کتاب های بلاغی فارسی و عربی به نقد تعریف این صنعت می پردازد. همچنین ضمن بررسی سیر و تطوّر تاریخی این شگرد ادبی در بلاغت فارسی و عربی، به جز انواع مطرح شده ایهام از سوی بلاغیون، انواع دیگری را در بلاغت فارسی و بلاغت عربی بر آن می-افزاید. جدا از بلاغیون و ادبا، زبان شناسان نیز سعی در توصیف شیوه های بیان ادبی با روش ها و مفاهیم خود داشته اند. از این رو می توان در تبیین کارکرد های بلاغی ایهام از مفاهیم ویژه زبان شناسی همچون برجسته سازی، آشنایی زدایی و ابهام یاری جست. پایان نامه حاضر به سه فصل تقسیم شده است. فصل نخست به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی ایهام، جایگاه ایهام در قرآن کریم، نقش و جایگاه ایهام در مباحث بلاغی و کارکرد های ادبی- بلاغی ایهام اختصاص دارد. فصل دوم مشتمل بر سیر تاریخی و تطوّر ایهام در بلاغت فارسی و عربی و نیز بررسی انواع ایهام و آسیب شناسی آن است. در فصل سوم به بررسی این صنعت از منظر زبان شناسی پرداخته و به ارتباط ایهام با برجسته سازی، آشنایی زدایی و ابهام اشاره کرده ایم.در نهایت پایان نامه حاضر، ایهام را آوردن کلمه ای در کلام می داند که بر دو یا بیش از دو معنا دلالت می کند و همه معانی کلمه-نزدیک و دور-مورد نظر قرار می گیرد.